Software voor astronomie

Sterrenkaartprogramma's helpen bij de oriëntatie aan de hemel. Maar ook astrofotografie wordt niet vergeten.

Er zijn verschillende commerciële en gratis sterrenkaart- en planetariumprogramma's die de sterrenhemel op de computer kunnen simuleren. GUIDE is de meest gebruikte. THE SKY en Redshift zijn ook algemeen bekend. Redshift heeft uitstekende educatieve software ingebouwd die een uitgebreide kennis van de astronomie biedt. Gratis programma's zijn 'Hello Northern Sky' en 'Cartes du Ciel'.

Voor astronomische beeldverwerking en beeldverwerving bestaan er een aantal gratis programma's op het net. Veel gebruikt zijn:

• Giotto
• Registax

Eigenaars van digitale SLR-camera's (Canon EOS) gebruiken graag:

• Fitswork
• Regim

Voor planeten- en maanvideo's wordt, naast Registax en Giotto, steeds meer gebruik gemaakt van Autostakkert.

Autostakkert is beschikbaar op:

• http://www.autostakkert.com/

Een instructievideo voor Autostakkert vindt u op:

http://www.youtube.com/watch?v=zQGyzAMzShg (Duits)

Bovendien zijn er op het internet talloze programma's te vinden voor gespecialiseerde doeleinden. Muniwin, bijvoorbeeld, wordt vaak gebruikt voor fotometrie:

• http://c-munipack.sourceforge.net/
• http://www.astrosurf.com/vdesnoux/

"Gratis is voor niets". Dit gezegde is, althans als het om software gaat, vaak niet terecht. Voor sommige toepassingen zijn er op freewaregebied goede alternatieven voor commerciële producten, en in sommige gevallen is freeware zelfs de norm. Bij het horen van het woord "astrosoftware" denken de meeste waarnemers het eerst aan een planetariumprogramma. Planetariumprogramma's zijn elektronische sterrenkaarten waarop te zien is wanneer welke objecten te zien zijn. Opkomst- en ondergangstijden worden gegeven en de posities van planeten en bijplaneten worden berekend voor willekeurige tijden. Voor sterrenhopen en nevels is het mogelijk om zoekkaarten te maken en deze af te drukken voor gebruik op de telescoop. Sommige planetariumprogramma's bieden ook de mogelijkheid om met een muisklik voor GoTo geschikte telescopen te besturen.

In de commerciële hoek zijn "Redshift", "Guide" en "The Sky" bijzonder succesvol. Het voordeel van deze programma's ligt in de goede documentatie en de service van de fabrikant. Elk van de programma's heeft verschillende sterktes en klemtonen. 'Redshift', bijvoorbeeld, heeft een didactische aanpak en bevat enkele simulaties van stellaire evolutie, alsmede biografieën van grote astronomen. 'Guide' wordt vaak geprezen om zijn natuurlijke kaartbeeld, terwijl 'The Sky' bijzonder populair is voor telescoopbediening. Voor de bestandsformaten van  'Guide' en 'The Sky' zijn actuele baangegevens van kometen en kleine planeten beschikbaar op de homepage van het 'Minor Planet Center'. Vanwege de verschillende klemtonen hebben veel amateurastronomen dan ook meer dan één software geïnstalleerd.

Op freeware-gebied zijn er tientallen aanvullingen en alternatieven. Wij kunnen hier niet alle planetariumprogramma's bespreken. Daarom hebben wij eenvoudigweg twee bekende varianten uitgekozen, 'Hello Northern Sky' en 'Cartes du Ciel'.

'Hello Northern Sky' is een handige software die weinig geheugen nodig heeft en intuïtief werkt. Het kaartbeeld staat dicht bij de werkelijkheid en de basisversie met 4MB bevat al alle sterren tot 8mag. Talrijke sterrencatalogi kunnen worden toegevoegd vanaf de homepage van de programmeur. 'Hello Northern Sky' concentreert zich volledig op de klassieke taken van een planetariumsoftware en is vrij van verwarrende foefjes.

De beperkte programmering en de lage geheugenvereisten eisen echter ook hun tol. Er zijn geen gedetailleerde kaarten van maan- of planeetoppervlakken. De posities van de planetaire manen worden echter zeer goed weergegeven! Gegevens over de positie van de manen van Uranus, bijvoorbeeld, zullen in veel andere programma's niet te vinden zijn. Vergeleken met 'Hello Northern Sky' biedt 'Cartes du Ciel' een veel breder scala aan functies. Het is het meest gebruikte gratis programma voor sterrenkaarten. Er zijn een groot aantal catalogi die van het internet kunnen worden geladen, niet volledig, maar gedeeltelijk, indien nodig, voor een specifiek deel van de hemel. Op deze manier zijn sterren tot 16mag toegankelijk zonder de harde schijf te belasten met onnodige gegevens. Komeetgegevens kunnen via het internet worden bijgewerkt. Het gegevensformaat is compatibel met 'The Sky'. Voor alle planeten wordt de centrale meridiaan aangegeven en, in het geval van vaste oppervlakken, wordt zelfs het exacte aanzicht gesimuleerd. Dit biedt een nuttige basis voor vergelijking, b.v. bij het waarnemen van Mars. Met 'Cartes du Ciel' kunt u ook het zicht direct op het oculair, op de CCD-chip of in de zoeker simuleren. Daartoe is er een veld waarin de betreffende veldgrootte van de optiek kan worden ingevoerd. Er is een Nederlandstalig bestand voor 'Cartes du Ciel'.

De essentiële basisprincipes worden goed uitgelegd in het 'Praxisbuch der Astronomie mit dem PC' van Steffen Brückner (antiquarisch verkrijgbaar) (Duits). Wij bevelen dit boek aan alle klanten aan die zich met astronomische freeware willen bezighouden! Naast het planetariumprogramma "Cartes du Ciel" worden ook de belangrijkste astronomische beeldbewerkingsprogramma's toegelicht.

Het bekendste freeware programma op dit gebied is waarschijnlijk 'Giotto'. De programmeur Georg Ditié is een pionier op het gebied van videoastronomie, dat de laatste jaren een enorme opgang heeft gemaakt met de toenemende verspreiding van webcams. Voor het fotograferen van details van de maan en de planeet worden de goedkope computercamera's nu beschouwd als de techniek bij uitstek. Door duizenden afzonderlijke beelden bij elkaar te voegen, kunnen resultaten worden bereikt die enkele jaren geleden nog ondenkbaar zouden zijn geweest. 'Giotto' biedt de meest uitgebreide algoritmen voor automatische selectie van onbewerkte beelden en daaropvolgende verscherping. Vanwege de talrijke instelbare parameters vereist de bediening enige ervaring.

Het concurrerende product "Registax", dat ook in het boek van Steffen Brückner wordt beschreven, is iets gemakkelijker te hanteren. 'Giotto' en 'Registax' zijn geoptimaliseerd voor massa-gegevensverwerking bij planeetfotografie. Voor de verwerking van deep-sky-foto's worden gewoonlijk andere programma's gebruikt. In Duitstalige landen zijn bijvoorbeeld 'Regim' van Andreas Rörig en 'Fitswork' van Jens Dierks populair. De nadruk ligt op beelden die zijn verkregen met digitale spiegelreflexcamera's (DSLR's). De aangeboden functies omvatten de kalibratie van de ruwe beelden (donker- en vlakveldcorrectie), deblooming en de uitlijning en rotatie van de afzonderlijke beelden ten opzichte van elkaar. Het is ook mogelijk om afzonderlijke kleurkanalen te combineren tot een RGB-beeld.